ÖZEL BANKACILIK HİZMETLERİ KAPSAMINDA SANAT DANIŞMANLIĞI VE KOLEKSİYON YÖNETİMİ
Yrd. Doç. Dr. Vildan Hilal AKÇAY, Gazi Üniversitesi
Murat KILIÇ, Marmara Üniversitesi
Özet
Yüksek varlıklı bireylerin varlıklarının korunması ve yönetimine ilişkin ürün ve hizmetlerin sunulması” olarak tanımlanan özel bankacılık hizmetleri piyasası son yıllarda dünya çapında genişlemekte ve büyümektedir. Buna paralel olarak yüksek servete sahip kişi nüfusu artmakta , sanat eseri piyasasında meydana gelen gelişmelerle birlikte bu kişiler, sanat eserlerini bir varlık sınıfı olarak değerlendirmektedir. Yatırım eğilimlerindeki bu değişim, özel bankacılık hizmetlerinde çeşitlendirmeyi zorunlu kılmaktadır. Bu çalışmada, s anat ve finans piyasalarında meydana gelen gelişmelerden yola çıkılarak, bu iki piyasa arasında ‘sanat danışmanlığı ve koleksiyon yönetimi hizmeti’ ile bir bağ kurulmakta; bu hizmetin kapsamı, müşteri ve bankalar açısından avantajları, dünyada ve ülkemizde ki mevcut durum ele alınmaktadır. Anahtar GİRİŞ K elimeler: Özel bankacılık hizmeti, sanat danışmanlığı, koleksiyon yönetimi Özel bankacılık hizmetleri, yüksek varlıklı bireylerin varlıklarının korunması ve yönetimine ilişkin hizmetlerdir (Bicker, 2005). Burada “özel” teriminden kastedilen ise sunulan hizmetin doğası itibarıyla, kitlesel finansal hizmetlere hizmetlere-- örneğin perakende kıyasla daha kişiye münhasır olmasıdır (Hens ve Bachmann, 2008). Özel bankacılık hizmetlerinin muhatabı olan müşteriler ise ortalama bireylerin sahip olduğu servetten daha yüksek servete sahip olan ve dolayısıyla yatırım yelpazesi daha geniş olan kişilerden oluşmaktadır. Bankaların buradaki rolü ise bu kişilere en uygun yatırım alternatiflerini oluşturmaktır (CFI, 2018). Ö zel bankacılık hizmetleri; temel faaliyeti, kişiye münhasır finansal ve danışmanlık niteliğindeki hizmetleri varlıklı müşterilere sunmak olan herhangi bir finansal aracı tarafından sağlanabilir. Bu finansal aracılar kendilerine “özel banka” adını verdikler i gibi, bunların varlıklı müşterilerin ihtiyaçlarına yönelik hizmet veren “özel bankacılık” ya da “varlık yönetimi” adında departmanları bulunmaktadır (Hens ve Bachmann, 2008). Bu yollarla verilen özel bankacılık hizmetlerine duyulan ihtiyaç, dünyadaki var lıklı ve yoksul nüfus arasındaki polarizasyon devam ettiği sürece, bir çok insan daha varlıklı hale geleceği için artacaktır (Bicker, 2005). Kaldı ki dünya çapında varlık araştırma raporuna göre (WWR, 2017), son on yıllık verilere ve yakın geleceğe yönelik tahminler, servet ve servet dağılımında artış olduğunu ve olacağını göstermektedir.
Özel bankacılık piyasasına yönelik bu büyüme beklentisi, müşterilerin sahip oldukları servetlerine ilişkin beklentileri göz önüne alındığında da görülmektedir. Şöyle ki, varlık seviyesi çok yüksek olan kişilerin temel ihtiyaçları bu varlıklarını korumak, artırmak ve gelecek nesillere aktarabilmektir. Bu ihtiyaçların her biri için katma değeri yüksek hizmetler yaratmak ve sunmak, özel bankacılık faaliyetleri kapsamındadır. Bu ihtiyaçlar açısından bakıldığında, özel bankacılık piyasasının genişlemeye ve çeşitlendirmeye oldukça müsait olduğu görülebilir. Kaldı ki, sektöre ilişkin yapılan araştırma raporları piyasaya yönelik büyüme beklentilerini doğrular niteliktedir. Örneğin Deloitte “Varlık yönetimi ve özel bankacılık” raporuna göre (Deloitte, 2016); özel bankacılık endüstrisindeki oyuncular, müşterilerin beklenti ve ihtiyaçlarına özgü yeni ürün ve hizmetler geiştirerek ‘güvenilir danışman’ rollerini güçlendirmelidirler. Çünk ü varlık yöneticilerinin ve özel bankacılık hizmeti verenlerin perspektifinden bakılarak, özel bankacılık sektöründeki müşterilerin ihtiyaç duyduğu hizmetlere ilişkin hizmet piramidi yeniden oluşturulduğunda “portföy yönetimi (portfolio management)”, “varlık yapılandırma (wealth structuring)” ve “temel danışmanlık (core advisory)” hizmetlerinin katma değerinin daha çok yükseleceği ve piramidin üst sıralarına çıkacağı beklenmektedir. Dünyanın lider yönetim danışmanlık firmalarından Boston Danışma Grubunun k üresel servet araştırmasına ilişkin raporu da (BCG, 2017) özel bankacılık endüstrisine yönelik büyüme sonuçlarını ve beklentilerini gözler önüne sermektedir. Rapora göre; dünyada bireylerin sahip olduğu toplam finansal varlıklar, yani ‘küresel servet’, 201 6 yılında yüzde 5,3 oranında artarak, 166,5 trilyon dolara ulaşmıştır. Bu büyümenin temel nedeni olarak, AsyaPasifik bölgesinde oluşan yeni servet birikimi gösterilmiştir.
Kuzey Amerika en zengin bölge olmaya devam ederken, 2. sırada Batı Avrupa, 3. sırad a ise AsyaPasifik bölgesi gelmektedir. Türkiye’nin de içerisinde yer aldığı Orta Doğu ve Afrika bölgesinde varlık büyüklüğünün, son beş yılda yıllık %6,1 artarak 8,1 trilyon dolara yükseldiği belirtilmiştir. Ayrıca raporda küresel servetin yıllık ortalama %6 artışla 2021 yılında 223 trilyon dolara ulaşması beklenmektedir. 2016 yılında dünya varlıklarının %45’inin milyoner hanelere ait olduğu belirtilen rapora göre, milyoner hanelerin 2021 yılında dünya varlıklarının %50'sinden fazlasına sahip olması beklen iyor. Dünyadaki hanelerin sadece %1’i milyoner hanelerden oluşurken, milyoner hane yoğunluğu en fazla olan ülkeler sırasıyla Bahreyn (%18), Lihtenştayn (%16) ve İsviçre’dir (%13). 98 ülkenin verilerinin yer aldığı bu rapora göre dünya üzerindeki toplam var lığın %45’ini elinde bulundura, toplam hane sayısının yüzde 1’lik kesimi, bu yıl %7’lik bir artışla 17,9 milyon haneye ulaşmıştır. Dünya zenginlerinin büyük çoğunluğu ise yine Kuzey Amerika ve AsyaPasifik ülkelerinde bulunmaktadır. Finansal varlığı 1 mily on doları aşan toplam hane sayısı listesinde ABD ilk sıradaki yerini korumaktadır. Dolayısıyla da özel bankacılık açısından en favori ve ulaşılabilir bölge durumundadır. Türkiye’de ise 2016 yılında milyoner hane sayısı %0,2 artışla 28 bine yükselmiştir. 20 21 yılında Türkiye’deki milyoner hane sayısının 61 bine ulaşması beklenmektedir. Yukarıdaki veriler, dünya çapında ve Türkiye genelinde servet artış ve dağılımına ilişkin durumu ortaya koymakla birlikte, özel bankacılık endüstrisinin büyümesi ve gelişmesi gerektiğini gözler önüne sermektedir. Her ne kadar sınırlandırılması ve ölçülmesi zor olsa da özel bankacılık hizmetleri piyasasının kapsamı hakkında şunlar söylenebilir: Özel bankacılık piyasası; yerele odaklanmakla birlikte global bir özellik arzeder, s erveti yüksek olan ve servetinin büyüklüğünü konuşma konusunda ketum olan kişilere yöneliktir, yaşadıkları çevre ve varlık yaşam döngülerine bağlı olarak farklılaşan ihtiyaçları olan müşterilere sahiptir (Bicker, 2005). Bu müşterilere sunulan hizmetlerin k atma değerini yükseltebilmek ve verimliliğini artırabilmek için müşteri sınıflandırması önem arz eden bir konudur.
Bir çok varlık yönetimi hizmeti veren kurumun aşina olduğu, geleneksel sınıflandırmanın temeli, müşterinin varlıklarının sınıflandırılmasına dayanır. Bu sınıflandırma “varlık yönetim piramidi” olarak da adlandırılır. Söz konusu piramidin tabanından tepesine doğru varlık sınıflarının sıralaması, yatırım yapılabilir net likit varlıklar itibarıyla, şöyledir: Birikim müşterileri (affluent) (250.0001 milyon dolar arası servete sahip olanlar), yüksek net varlıklı müşteriler (1 milyon20 milyon dolar arası servete sahip olanlar), çok yüksek net varlıklı müşteriler (20 milyon100 milyon dolar arası servete sahip olanlar) ve ultra yüksek net varlıklı mü şteriler (100 milyon doların üzerinde servete sahip olanlar) (BCG, 2017; Maude, 2006). Özel bankacılık müşterilerine yönelik hizmet çeşitleri oluşturulurken müşterinin varlık piramidindeki yerinin yanısıra, servetini elde etme biçimi (miras, girişimci faal iyet gibi) ve ileriye yönelik servetiyle yapmayı planladıkları da dikkate alınır. Bu planlar arasında serveti büyütmek olabileceği gibi, varlık yönetiminde aktif rol almayıp bunu profesyonellere bırakmak, servet yönetimini belli bir portföy mantığıyla akti f olarak yönetmek de olabilir (Wyman, 2004).
Ayrıca sunulan hizmetlerin çeşitliliğini ve kapsamını belirleyen unsurlar bir başka araştırmada (Datamonitor, 2005; Molyneux ve Omarini, 2018) servetin kaynağı, servet sahibinin profesyonel olup olmamasına bağlı olarak duyduğu ihtiyaçlar ve sahip olduğu çok yönlülük, müşterinin yaşam biçimi ve fiyata karşı hassasiyeti, müşterinin sahip olduğu aktiflerin değeri, yükümlülükleri, ilişki süresi ve yaş gibi unsurlardan oluşan müşteri değeri olarak belirlenmiştir. Ser vet sahibi kişilerin profesyonellik gerektiren yatırımlarından biri olan “sanat yatırımları ve koleksiyonerlik” bu çalışmada incelenmektedir.
Yukarıda belirtildiği üzere yüksek servet sahibi kişi nüfusu, dünyada ve Türkiye’de milyoner hane sayısı ve bunlar ın ellerinde bulundurdukları servet oranında artış söz konusudur. Buna paralel olarak sanat eseri piyasasında ve bu piyasanın altyapısında meydana gelen gelişmelerle birlikte bu kişiler, sanat eserlerini bir varlık sınıfı olarak değerlendirmektedir (Deloie tte, 2011). Yatırım eğilimlerindeki bu değişim, özel bankacılık hizmetlerinde sanat eserleri bağlamında çeşitlendirme yapmayı zorunlu kılmaktadır. Nitekim sanat yatırımı ve finansmanı konusunda Deloiette (2017) tarafından yapılan son araştırma sonuçlarına göre, varlık yöneticilerinin %88’i (bu oran, bir önceki yılda %78 olup artmıştır) sanat eserleri ve koleksiyonlar, varlık yönetimi kapsamında üretilen bir dizi çözüm içinde yerini almalıdır. Bu bulgu, sanat yatırımlarının varlık yönetimi içinde yer alması için güçlü bir motivasyondur. Raporda varlık yöneticilerinin %55’inin, müşterilerinin kendilerinden sanat yatırımları konusunda yardım istediklerini; %64’ünün, müşterilerine aktif olarak sanat eseri ve koleksiyon yatırımları hususunda hizmet sundukları be lirtilmiştir. Bu oranlar bir önceki yıla göre daha yüksektir. Rapordaki bir başka dikkat çekici bulguya göre; “tutkuya dayalıduygusal” yatırım miktarlarındaki artış ve 2021 itibarıyla ultra yüksek gelirli bireylerin tutkularına bağlı yapacakları yatırım m iktarının 2.5 trilyon dolara ulaşacağı yönündeki tahmin dolayısıyla, varlık yöneticileri (çoğunlukla klasik otomobil, şarap, yarış atı, sanat eseri gibi hobileriyle ilişkili yatırım yapan) müşterilerinin varlıklarına daha holistik ve duygusal bir bakış açı sıyla bakmaları gerekmektedir. Ülkemiz açısından sanat eseri yatırımları konusu ele alındığında, ülkemizin yerli ve yabancı koleksiyonerlerin ilgisini çeken binlerce yıllık eşsiz bir kültür ve sanat hazinesini barındıran bir geçmişe sahip olduğu görülmekt edir. Bununla birlikte özellikle bireysel koleksiyonerlerin bu hazineye yönelik merakları istikametinde yapacakları yatırımların ve ektin ve verimli bir yatırıma dönüştürülebilmesi için koleksiyonlarının doğru yönetilmesi gerekmektedir. Fakat zaman ve imka ndan ziyade, tutku, kültür ve tecrübe ile ilişkili olan koleksiyonların doğru yönetilmesi hususunda, piyasada önemli bir boşluk/eksiklik bulunmaktadır. Şöyle ki, bireysel ve kurumsal koleksiyonların büyük kısmı bireysel çabalar, sınırlı bilgi ve tecrübe il e yönetilmektedir.
Bu çalışmada bankalar, bu boşluğu doldurma rolünü üstlenmesi gereken ve bu faaliyetlere destek olurken bunu diğer finansal ürünler ile birleştirerek tüm taraflar için kazan kazan mantığıyla yürütebilecek aktörler olarak değerlendirilmekt edir. Çünkü koleksiyon yönetimi; bürokrasiden, sigorta şirketlerinin yaklaşımlarından, piyasadaki eser tedarikçilerinin kurumsal kimliğe sahip olmamasından, sanatçı-galeri-koleksiyoner ilişkisinin sağlıklı bir şekilde işlememesinden kaynaklanan bir takım sorunların üstesinden gelebilecek bir yetkinlik, güvenilirlik ve bütçe gerektirmektedir. Koleksiyon yönetimi kavramı, tek başına bir kavram olmaktan öteye, aslında birden fazla alt başlıkları olan bir süreç yönetimidir.
Özellikle sanat eserlerine yatırım y apan kurum/bireylerin varlık yönetimlerinin bir parçası olarak değerlendirilebilir. Yatırımcıların diğer varlık yatırımlarında olduğu gibi, yatırım değeri olan bir koleksiyona sahip olma fikri ve bu alana yatırım yapma isteği ile başlayan ve koleksiyonun o luşturulması noktasında kritik öneme sahip yönetici ve danışmanlarla birlikte sürdürülen, diğer yatırım enstrümanlarında olduğu gibi sürekli takip ve kontrol gerektiren bir süreç yönetimidir. Koleksiyon yönetimi ana başlığı altında değerlendirilebilecek sa nat danışmanlığı kavramı ise en genel haliyle; sanat eserlerine yatırım yapan koleksiyonerlerin, koleksiyonlarına dahil edecekleri eserlerin belirlenmesi, doğru ve güvenilir kaynaklardan temin edilmesi ve bu yolla koleksiyona bir nitelik kazandırılması ve değerini arttırılması yönünde yönlendirmeler yapılmasından başlayan bir danışmanlık hizmetidir. Bu sürecin doğru yürütülebilmesi için, koleksiyonun kümülatif yatırım değerinin aritmetik değil geometrik olarak artışına katkıda bulunacak eserlerin seçimi ve bu çerçevede faydamaliyet dengesi gözetilerek alımlar yapılmasını sağlayacak bilgi, deneyim ve yatırım öngörüsüne sahip danışmanlardan hizmet alınmalıdır.
Koleksiyon yönetimini sağlamak üzere özel bankacılık başlığı altında verilecek koleksiyon yönetimi hizmetleri kapsamında, koleksiyonerlere direkt ya da dolaylı olarak eser temini, eser restorasyonu ve konservasyonu, eser ekspertizi, sanat eseri sigortaları, sanat yatırım danışmanlığı, sanatsal organizasyonlar yoluyla müşteri koleksiyonlarının tanıtımı, gibi ana başlıklar yer almaktadır. Bu çalışmada bankaların, sayılan bu faaliyetleri yerine getirirken hangi finansal araçları kullanabilecekleri, bu araçların kullanımıyla bankalar için yeni kaynaklar yaratılması ve bu faaliyetlerin bankalar için aynı zam anda ideal bir sosyokültürel sorumluluk projesi olarak kurumsal imaj yönetimi noktasında yapacağı olumlu katkılar incelenmekte; sanat yatırımcıları ile muhatap olduğu diğer aktörlerle arasında nasıl bir aracı rolü üstlenebileceği hususunda öneriler sunulm aktadır. Ayrıca bankaların mevduat kapasitesi ve karlılık yapısına sağlayacağı olumlu katkı sağlayacağı öngörülmektedir. En genel haliyle, bankaların genel kapsamlı bir sanat ve koleksiyon yönetimi danışmanlığı hizmeti ile; mevduat sağlanmasından, eser alı m satımı sırasında yapılan nakit ya da kredili işlemler ile bankacılık gelirleri elde edilmesi, özellikle sistemin dışındaki diğer aktörlerin bankacılık sistemine dahil edilmesi ve sunulacak finansal fırsatlar ile sadık bir müşteri kitlesi oluşturulması, bu hizmetlerin verileceği mevcut ya da potansiyel özel müşteriler için sanatçı atölyeleri kurumsal / özel koleksiyonlar -- workshoplar ulusal / yabancı müzeler sanat fuarları ve sanatsal organizasyon ziyaretleri organize edilerek müşteri bağlılığının arttırılması, bankacılık sisteminin global sistemle entegre olması nedeniyle uluslararası yatırım fonlarının bu alana yatırım yapmalarının teşvik edilmesi ile ekonomimiz ve bankacılık sistemi için yeni döviz girdileri yaratılması, sanat yatırımları pazarını n genişletilmesi ile mevcut yatırımcıların koleksiyonlarının yatırım değerlerinin yükseltilmesi ile artı değer yaratılması gibi hususlar bu önerilerin alt başlıkları şeklinde sıralanabilir.
SONUÇ
Ülkemizde yalnızca sanat danışmanlığı alanında çok sınırlı hizmet veren birkaç banka dışında, daha geniş bir kapsama sahip koleksiyon yönetimi konusunda kişisel/kurumsal koleksiyonlara hizmet veren herhangi bir kurumsal yapı bulunmamaktadır. Ayrıca literatürde de bu konuyu ele alan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bu bağlamda bu çalışmanın, bankaların sanat danışmanlığı ve koleksiyon yönetimi hizmetini neden vermeleri gerektiği, bu hizmeti yüksek performansla verebilmeleri ve bu hizmetin banka tarafında da, koleksiyoner-müşteri tarafında da oluşturacağı muhtemel fayda(lar) için hangi araçları kullanabilecekleri, koleksiyonerlik kültürünün geliştirilmesi ve bankaların genel anlamda “değerli olanın, değerinin daha da arttırılması” noktasında üstlenecekleri kurumsal imajın önemi konusunu ele alması bakımından gerek literatüre gerekse bankacılık sektöründeki uygulamalara anlamlı ve önemli bir katkı ve boyut kazandıracağı umulmaktadır.
KAYNAKÇA
* BCG Boston Consulting Group. (2017), Global Wealth Report, Transforming the Client Experience. https://www.bcg.com/en-tr/d/press/14june2017-kuresel-servet-raporu-161996
* Bicker, L. (2005), Private Banking in Europe, Routledge, New York. CFI (2018), Corporate Finance Institude, https://corporatefinanceinstitute.com/resources/careers/jobs/private-banking/
* Datamonitor (2005), Customer Segmentation in Australian Private Banking Survey.
* Deloiette (2011), Art & Finance Report.
* Deloiette (2017), Art & Finance Report.
* Deloiette (2016), Global market, global clients but local specities- Wealth Management and Private Banking.
* Hens, T. and Bachmann, K. (2008). Behavioural Banking for Private Banking, England: Wiley.
* Maude, D. (2006). Global Private Banking and Wealth Management The New Realities, England: Wiley&Sons.
* Molyneux, P., Omarini, A. - Private Banking in Europe - Getting Clients and Keeping Them, working paper, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.467.1781&rep=rep1&type=pdf
* Wyman, M.O. (2004). Wealth management strategies for success Survey.
* WWR, World Wealth Report (2017), Capgemini.